Wymogi prawa w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi: od 1 stycznia 2020 r. w Polsce obowiązkowa jest segregacja odpadów, a każde państwo członkowskie UE musi osiągać określone poziomy przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych, tj. w 2020 r. wynosił on 50% w odniesieniu do 4 frakcji odpadów komunalnych (papier, metal, plastik, szkło) i od 2025 r. wynosi 55% w odniesieniu do wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych. W celu osiągnięcia powyższego, począwszy od 2021 r. gminy są obowiązane osiągnąć poziomy przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych w wysokości co najmniej[i]:
- 20% wagowo – za rok 2021;
- 25% wagowo – za rok 2022;
- 35% wagowo – za rok 2023;
- 45% wagowo – za rok 2024;
- 55% wagowo – za rok 2025;
- 56% wagowo – za rok 2026;
- 57% wagowo – za rok 2027;
- 58% wagowo – za rok 2028;
- 59% wagowo – za rok 2029;
- 60% wagowo – za rok 2030;
- 61% wagowo – za rok 2031;
- 62% wagowo – za rok 2032;
- 63% wagowo – za rok 2033;
- 64% wagowo – za rok 2034;
- 65% wagowo – za rok 2035 i za każdy kolejny rok.
Poziomy wzrastają nieregularnie o 1, 5 czy 10 punktów procentowych rok do roku, przy czym w najbliższych 3-ech latach o 10 punktów.
Stan faktyczny: Dotrzymywanie rosnących z roku na rok poziomów stanowi dla gmin spory problem. Jak wynika ze sprawozdań samorządów z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi, które zawierają m.in. informacje o osiągniętych poziomach przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych czy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, których weryfikacja za rok sprawozdawczy 2020 została zakończona, na 226 gmin w województwie wielkopolskim aż 177 (78,33%) gmin nie osiągnęło wymaganych poziomów; w tym: 130 (57,5%) gmin nie osiągnęło wymaganych poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych w zakresie frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła. Jednocześnie 39 (17,3%) gmin nie osiągnęło wskaźników w zakresie innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne, a 9 (3,9%) gmin nie wypełniło obowiązku ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania.
Konsekwencje: Za nieosiągnięcie wymaganych poziomów, wojewódzki inspektor ochrony środowiska nakłada na gminy kary za nieosiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu odpadów komunalnych. Gminy nie mogą pokryć kosztów nałożonej kary pieniężnej za brak osiągnięcia poziomu recyklingu odpadów z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, pobieranych od właścicieli nieruchomości[ii].
W przypadku, kiedy poziomy recyklingu nie zostały osiągnięte przez gminę, istnieje możliwość, aby wystąpić o zawieszenie przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska zapłaty kary pieniężnej[iii]. „Zawieszenie może nastąpić na okres konieczny do podjęcia działań naprawczych, w przypadku przedstawienia przez gminę udokumentowanego wniosku dotyczącego podjętych działań naprawczych, zmierzających do usunięcia przyczyny nałożenia kary”. Po usunięciu przyczyny nałożenia kary pieniężnej kara ta podlega umorzeniu, w przeciwnym przypadku – wojewódzki inspektor ochrony środowiska stwierdza, w drodze decyzji, obowiązek uiszczenia tej kary wraz z odsetkami za zwłokę naliczanymi za okres zawieszenia zapłaty kary.
Środki zaradcze: Bez systemowych zmian w gospodarce odpadami, które gminy były zobowiązane wprowadzić już 2012 r., a w szczególności bez odpowiedniego nadzoru nad funkcjonowaniem wdrożonego systemu, w tym realizacją ustawowych obowiązków między innymi w zakresie:
- objęcia wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi;
- nadzoru gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym realizacji zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości,
- kontroli podmiotów odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z odpowiednią częstotliwością,
- zapewnienia selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady, w tym zorganizowania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
- prowadzenia działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
gminy nie są w stanie osiągnąć wymaganych prawem poziomów odzysku odpadów, które z roku na rok są trudniejsze do osiągnięcia.
Należy zwrócić uwagę, że gmina, która nie tworzy warunków niezbędnych do utrzymania czystości i porządku na swoim terenie[iv], również podlega karze pieniężnej nakładanej przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w drodze decyzji, przy czym ustawodawca w tym przypadku nie przewidział instytucji jej zawieszenia, a jedynie odwołania do organu II instancji.
[i] zgodnie z zapisem art. 3b ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2022 r. poz. 2519 z późn. zm.), zwanej dalej u.c.p.g.
[ii] zgodnie z regulacją prawną wyrażoną w art. 6r u.c.p.g.
[iii] na podstawie art. 9ze ust. 2 u.c.p.g.
[iv] o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 3, 4 i 8–10 u.c.p.g.
