Lukasz.Strazynski

Wymogi prawa w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi: od 1 stycznia 2020 r. w Polsce obowiązkowa jest segregacja odpadów, a każde państwo członkowskie UE musi osiągać określone poziomy przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych, tj. w 2020 r. wynosił on 50% w odniesieniu do 4 frakcji odpadów komunalnych (papier, metal, plastik, szkło) i od 2025 r. wynosi 55% w odniesieniu do wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych. W celu osiągnięcia powyższego, począwszy od 2021 r. gminy są obowiązane osiągnąć poziomy przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych w wysokości co najmniej[i]:

• 20% wagowo – za rok 2021;
• 25% wagowo – za rok 2022;
• 35% wagowo – za rok 2023;
• 45% wagowo – za rok 2024;
• 55% wagowo – za rok 2025;
• 56% wagowo – za rok 2026;
• 57% wagowo – za rok 2027;
• 58% wagowo – za rok 2028;
• 59% wagowo – za rok 2029;
• 60% wagowo – za rok 2030;
• 61% wagowo – za rok 2031;
• 62% wagowo – za rok 2032;
• 63% wagowo – za rok 2033;
• 64% wagowo – za rok 2034;
• 65% wagowo – za rok 2035 i za każdy kolejny rok.

Poziomy wzrastają nieregularnie o 1, 5 czy 10 punktów procentowych rok do roku, przy czym w najbliższych 3-ech latach o 10 punktów.

Stan faktyczny: Dotrzymywanie rosnących z roku na rok poziomów stanowi dla gmin spory problem. Jak wynika ze sprawozdań samorządów z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi, które zawierają m.in. informacje o osiągniętych poziomach przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych czy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, których weryfikacja za rok sprawozdawczy 2020 została zakończona, na 226 gmin w województwie wielkopolskim aż 177 (78,33%) gmin nie osiągnęło wymaganych poziomów; w tym: 130 (57,5%) gmin nie osiągnęło wymaganych poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych w zakresie frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła. Jednocześnie 39 (17,3%) gmin nie osiągnęło wskaźników w zakresie innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne, a 9 (3,9%) gmin nie wypełniło obowiązku ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania.

Konsekwencje: Za nieosiągnięcie wymaganych poziomów, wojewódzki inspektor ochrony środowiska nakłada na gminy kary za nieosiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu odpadów komunalnych. Gminy nie mogą pokryć kosztów nałożonej kary pieniężnej za brak osiągnięcia poziomu recyklingu odpadów z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, pobieranych od właścicieli nieruchomości[ii].

W przypadku, kiedy poziomy recyklingu nie zostały osiągnięte przez gminę, istnieje możliwość, aby wystąpić o zawieszenie przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska zapłaty kary pieniężnej[iii]. „Zawieszenie może nastąpić na okres konieczny do podjęcia działań naprawczych, w przypadku przedstawienia przez gminę udokumentowanego wniosku dotyczącego podjętych działań naprawczych, zmierzających do usunięcia przyczyny nałożenia kary”. Po usunięciu przyczyny nałożenia kary pieniężnej kara ta podlega umorzeniu, w przeciwnym przypadku – wojewódzki inspektor ochrony środowiska stwierdza, w drodze decyzji, obowiązek uiszczenia tej kary wraz z odsetkami za zwłokę naliczanymi za okres zawieszenia zapłaty kary.

Środki zaradcze: Bez systemowych zmian w gospodarce odpadami, które gminy były zobowiązane wprowadzić już 2012 r., a w szczególności bez odpowiedniego nadzoru nad funkcjonowaniem wdrożonego systemu, w tym realizacją ustawowych obowiązków między innymi w zakresie:

• objęcia wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi;
• nadzoru gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym realizacji zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości,
• kontroli podmiotów odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z odpowiednią częstotliwością,
• zapewnienia selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady, w tym zorganizowania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
• prowadzenia działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych,

gminy nie są w stanie osiągnąć wymaganych prawem poziomów odzysku odpadów, które z roku na rok są trudniejsze do osiągnięcia.

Należy zwrócić uwagę, że gmina, która nie tworzy warunków niezbędnych do utrzymania czystości i porządku na swoim terenie[iv], również podlega karze pieniężnej nakładanej przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w drodze decyzji, przy czym ustawodawca w tym przypadku nie przewidział instytucji jej zawieszenia, a jedynie odwołania do organu II instancji.

[i] zgodnie z zapisem art. 3b ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2022 r. poz. 2519 z późn. zm.), zwanej dalej u.c.p.g.

[ii] zgodnie z regulacją prawną wyrażoną w art. 6r u.c.p.g.

[iii] na podstawie art. 9ze ust. 2 u.c.p.g.

[iv] o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 3, 4 i 8–10 u.c.p.g.

Dnia 30 czerwca 2023 r. Główny Inspektor Ochrony Środowiska zatwierdził raport dotyczący kontroli oczyszczalni ścieków pod kątem oceny spełniania warunków w zakresie jakości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi, określonych w pozwoleniach wodnoprawnych. W zatwierdzonych przez GIOŚ „Wytycznych do planowania działalności organów Inspekcji Ochrony Środowiska w 2020 r.” wskazano przeprowadzenie ogólnokrajowego cyklu kontrolnego dotyczącego oceny spełnienia warunków w zakresie jakości ścieków wprowadzonych do wód lub do ziemi, określonych w pozwoleniach wodnoprawnych i zintegrowanych, ze szczególnym uwzględnieniem substancji biogennych, wraz z pomiarami jakości ścieków odprowadzanych z oczyszczalni ścieków położonych w aglomeracjach o wielkości równej lub większej niż 10 000 równoważnej liczbie mieszkańców (RLM), jako jedno z priorytetowych zadań w działalności kontrolnej dla organów Inspekcji Ochrony Środowiska.

W województwie wielkopolskim w ramach cyklu kontrolnego przeprowadzono 47 kontroli, których przedmiotem było 48 oczyszczalni ścieków położonych w aglomeracjach o RLM równej lub większej niż 10 000.

Podczas kontroli dokonano oceny dla dwóch ostatnich pełnych okresów obowiązywania pozwoleń wodnoprawnych. Stwierdzono, że:

• w ocenianych okresach dla każdej z kontrolowanych oczyszczalni ścieków wykonano wymaganą liczbę badań próbek odprowadzanych ścieków;
• w pierwszym okresie obowiązywania pozwoleń wodnoprawnych dla 3 z 48 skontrolowanych oczyszczalni (6,25%) stwierdzono niespełnienie warunków określonych w pozwoleniach wodnoprawnych w zakresie stanu lub składu ścieków, dla 2 z 48 skontrolowanych oczyszczalni (4,17%) stwierdzono niespełnienie warunków dotyczących ilości odprowadzonych ścieków, a w przypadku jednej oczyszczalni ścieków – niespełnienie warunków pozwolenia wodnoprawnego zarówno w zakresie stanu i składu jak i ilości odprowadzanych ścieków;
• w drugim okresie poddanym ocenie dla 4 z 48 skontrolowanych oczyszczalni (8,33%) stwierdzono wyłącznie niespełnienie warunków w zakresie stanu lub składu ścieków, nie stwierdzono przekroczeń w zakresie ilości odprowadzonych ścieków.

Stwierdzono także, że 2 z 48 skontrolowanych oczyszczalni ścieków odprowadzają ścieki w sposób okresowy, pozostałe 46 – odprowadza ścieki w sposób ciągły.

W związku z prowadzonymi kontrolami oczyszczalni ścieków WIOŚ w Poznaniu zlecił Centralnemu Laboratorium Badawczemu GIOŚ wykonanie pomiarów jakości odpływających ścieków. W 45 przypadkach pobrano próbki średnie dobowe, tj. proporcjonalne do przepływu, a w 2 oczyszczalniach odprowadzających ścieki okresowo – w sposób analogiczny do sposobu pobierania próbek okresowych zlecanych przez podmioty.

W przypadku 7 oczyszczalni (14,89%) wyniki kontrolnych pomiarów ścieków wykazały przekroczenie dopuszczalnych wartości określonych w pozwoleniach wodnoprawnych.

W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości osoby odpowiedzialne za naruszenie prawa zostały pouczone o obowiązku przestrzegania przepisów prawa albo ukarane grzywną w drodze mandatu karnego. Ponadto tutejszy organ po stwierdzeniu naruszeń skierował do sądu powszechnego wnioski o ukaranie osób podejrzanych o popełnienie wykroczeń. Po przeprowadzonych kontrolach wymierzono opłaty podwyższone za korzystanie z usług wodnych polegających na odprowadzenia do wód lub do ziemi ścieków z przekroczeniem warunków określonych w pozwoleniach wodnoprawnych. WWIOŚ wystosował zarządzenia pokontrolne dotyczące usunięcia stwierdzonych podczas kontroli nieprawidłowości oraz wystąpił do organów właściwych w sprawach pozwoleń wodnoprawnych z informacją o stwierdzonych naruszeniach oraz zawnioskował o podjęcie działań w ramach posiadanych kompetencji.

Niezależnie od powyższego cyklu na terenie województwa wielkopolskiego kontrole oczyszczalni realizowane są w trybach kontroli planowych, a także kontroli pozaplanowych, w tym interwencyjnych w przypadku uzasadnionego podejrzenia niewłaściwej pracy oczyszczalni.

W dniu 28.06.2023 r. oraz w dniu 29.06.2023 r. podczas podjętych czynności w związku ze zgłoszeniem śniętych ryb w zbiorniku wodnym Kowalskie potwierdzono występowanie martwych ryb na brzegu oraz w toni wodnej i zaroślach zbiornika wodnego. Nie stwierdzono źródeł zanieczyszczeń w postaci wylotów czy innych czynników wpływających bezpośrednio na zaistniały stan martwych ryb. Pobrano próbki wody zarówno ze zbiornika wodnego Kowalskie jak i rzeki Główna.

Wyniki analizy wykazały niską zawartość tlenu przy temperaturze wody 23,2-23,5⁰C na poziomie od 2,16 mg O₂/l do 5,1 mg O₂/l. Wartość graniczna dla II klasy jakości wód dla wskaźnika tlen rozpuszczony wynosi ≥ 7,6 mg O₂/l zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 25 czerwca 2021 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, a także środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. z 2021, poz. 1475). Poniżej II klasy czystości, czyli poniżej stanu dobrego nie określa się wartości dla większości badanych wskaźników.

W próbkach otrzymano również podwyższone wartości ogólnego węgla organicznego (OWO) od 17-19 mg/l, wobec granicznej wartości poniżej 10 mg/l/, co może wskazywać na występowanie zanieczyszczeń pochodzenia organicznego. Najczęściej podwyższone wartości są efektem mikrobiologicznego rozkładu cząsteczek pochodzących od roślin i zwierząt.

Analiza wyników pobranych prób wskazuje na eutroficzny charakter zbiornika wodnego Kowalskie, który zawiera osady denne wpływające niekorzystnie na organizmy wodne, a w połączeniu z niskim poziomem tlenu i wysoką temperaturą wody powodują masowe śnięcie ryb w zbiorniku.